Αν λοιπόν επιθυμεί κάποιος να κρίνει τη συμφωνία αποκλειστικά με βάση τον περιορισμό της ροής προσφύγων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, θα καταλήξει στο συμπέρασμα πως λειτούργησε όπως ήταν η πρόθεση των εμπνευστών της.
Μπορεί κανείς να υποστηρίξει επίσης πως η συμφωνία ήταν επιτυχής από οικονομικής απόψεως. Πριν από έναν χρόνο, σύνορα ξεφύτρωναν στη Ζώνη Σένγκεν προκαλώντας σε πολλούς ανησυχία για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Η κατάρρευση της Σένγκεν θα αποτελούσε σημαντικό οικονομικό πλήγμα για χώρες όπως η Γερμανία, που στηρίζεται στις εφοδιαστικές αλυσίδες από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Ο θάνατος της Σένγκεν και η πιθανή διάλυση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος θα ήταν επιζήμια για τις ευρωπαϊκές οικονομίες και αγορές. Μετά την υπογραφή της συμφωνίας η κατάσταση στη Σένγκεν δεν έχει επιδεινωθεί σημαντικά, η Γερμανία δεν λύγισε υπό το οικονομικό βάρος των προσφύγων και το ευρωπαϊκό εγχείρημα συνεχίζεται.
Ομως η συμφωνία έχει αποτύχει αν την εξετάσεις από άλλες οπτικές γωνίες. Η εφαρμογή της δεν ήταν πολύ καλή, λιγότεροι από 1.000 πρόσφυγες επαναπροωθήθηκαν από την Ελλάδα στην Τουρκία και ενώ στόχος ήταν να μετεγκατασταθούν περισσότεροι από 63.000 από την Ελλάδα σε άλλες χώρες της Ε.Ε., μέχρι τον Μάρτιο είχαν μετεγκατασταθεί μόλις 9.998. Ισως να μην είναι τόσο τρομερό πως υπήρξαν ελάχιστες επιστροφές στην Τουρκία, διότι αυτό συνιστά ενδεχομένως παραβίαση της Συνθήκης της Γενεύης για τους Πρόσφυγες δεδομένου πως η Τουρκία πολύ δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι σέβεται τις πολιτικές ελευθερίες, ενώ η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σημαντικά μετά το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016. Από ηθικής απόψεως λοιπόν η συμφωνία παίρνει χαμηλό βαθμό. Γεγονός που ισχύει ακόμη περισσότερο αν αναλογιστεί κανείς τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στην Ελλάδα από τότε που υπογράφηκε η συμφωνία. Οι εικόνες σκηνών να καταρρέουν κάτω από το βάρος του χιονιού στοιχειώνουν όσους τους ενδιαφέρει το ζήτημα.
Η συμφωνία έχει αποτύχει και από τακτικής απόψεως. Η Ε.Ε. χρειάζεται απελπισμένα μια στρατηγική για το προσφυγικό, ωστόσο η συμφωνία δεν μπορεί να αποτελέσει βάση. Μπορεί να έχει μειωθεί ο αριθμός των προσφύγων που διασχίζουν το Αιγαίο, όχι όμως και ο αριθμών αυτών που διασχίζουν τη Μεσόγειο με προορισμό την Ιταλία. Αντί λοιπόν η Ευρώπη να αντιμετωπίσει συνολικά το προσφυγικό ζήτημα, προσπαθεί να κλείσει μια τρύπα, μόνο και μόνο για να ανακαλύψει μια νέα λίγο μετά.
Ομως η συμφωνία έχει αποτύχει και από πολιτικής απόψεως. Θα μπορούσε να πει κανείς πως η συμφωνία θα μπορούσε να αναθερμάνει τις σχέσεις Ε.Ε. – Τουρκίας μετά την επ’ αόριστον διακοπή των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Η πρόσφατη ένταση μεταξύ Τουρκίας, Γερμανίας και Ολλανδίας διαψεύδει αυτές τις ελπίδες. Η συμφωνία ήταν βολική και για τις δύο πλευρές. Περιόρισε τη ροή προσφύγων προς την Ευρώπη και σε αντάλλαγμα η Ε.Ε. υποσχέθηκε χρηματική βοήθεια ύψους 6 δισ. ευρώ προς την Τουρκία και άρση της υποχρέωσης για θεώρηση βίζας.
Η συμφωνία απέτυχε πολιτικά και στο εσωτερικό της Ευρώπης, διότι δεν ανέκοψε την άνοδο των λαϊκιστικών κομμάτων που υποστηρίζουν πως οι μετανάστες αποτελούν απειλή. Αυτό φάνηκε με το Brexit, με τη δεύτερη θέση που κατέκτησε στις ολλανδικές εκλογές το Κόμμα της Ελευθερίας, το υψηλό ποσοστό που λαμβάνει το Εθνικό Μέτωπο στις δημοσκοπήσεις για τις γαλλικές προεδρικές εκλογές και την πρώτη θέση που καταλαμβάνει στην Ιταλία το Κίνημα 5 Αστέρων.
Αν μοναδικός στόχος της συμφωνίας Ε.Ε. – Τουρκίας ήταν να ανακοπεί η ροή των μεταναστών στο Αιγαίο, τότε η επιτυχία ήταν μεγάλη. Από ηθικής, τακτικής και ειδικότερα πολιτικής απόψεως, όμως, η συμφωνία ήταν αποτυχημένη. Πάντως έχει προσφέρει και στις δύο πλευρές κάτι που ήθελαν, γι’ αυτό και το πιθανότερο είναι πως, παρά τις απειλές Ερντογάν, θα εξακολουθήσει να εφαρμόζεται τόσο ώστε να μην καταρρεύσει τελείως. Η Ευρώπη δεν θα δέχεται τόσους πρόσφυγες μέσω του Αιγαίου και η Τουρκία θα λαμβάνει χρηματική βοήθεια. Οι μόνοι που μάλλον δεν κερδίζουν τίποτε είναι οι ίδιοι οι πρόσφυγες.
* Η κ. Megan Greene είναι επικεφαλής οικονομολόγος της Manulife και της John Hancock Asset Management, senior fellow του German Marshall Fund of the United States.
