Στην πρόσφατη αγόρευσή του στην βουλή, ο πρωθυπουργός της χώρας χρησιμοποίησε αντί του ορθού τύπου «αιτείται» το εξοργιστικό «αιτάται». Αλλά ακόμα πιοεξοργιστική υπήρξε η αντίδρασή του στην διόρθωση του ολισθήματος: «Αυτό σας μάρανε!», είπε. Και είναιεξοργιστική η αντίδραση αυτή, διότι αντί της ταπεινής παραδοχής του γλωσσικού ολισθήματος επιχειρεί να καθαγιάση την κακοποίηση της γλώσσας μας με το λανθάνον επιχείρημα ότι η έγνοια για την γλώσσα μας δεν είναι και τόσο σημαντικό πράγμα όσο π.χ. τα χρέη του Εθνικού Κήρυκα Χανίων.
Δεν έχω δε καμμιά αμφιβολία ότι αν γινόταν θέμα γι᾿ αυτήν την θρασεία υπεράσπιση της αμορφωσιάς, ένα σωρό αυτόκλητα (σω)τσυράκια της γλωσσολογίας θα έσπευδαν να ξιφουλκήσουν εναντίον των επάρατων «ρυθμιστικών» διορθωτικών παρεμβάσεων και να κατακεραυνώσουν όσους υπεραμύνονται όχι μόνο της χρήσης αλλά και της γνώσης της γλώσσας, απαραίτητης προϋπόθεσης για την ορθή της χρήση.
Εξηγούμαι: Το αρχαίο ρήμα «αιτέομαι > αιτούμαι» ενωφθαλμίστηκε στην νέα ελληνική από τους υπέρ το δέον κατηγορημένους λογίους του έθνους -όπως και τα επίσης λόγια «παραιτούμαι», «απαιτούμαι»- πράγμα που συνιστά μια καθ᾿ όλα ευλογημένη «ρύθμιση», αφορώσα το πενήντα και παραπάνω τοις εκατό του λεξιλογικού πλούτου της γλώσσας μας. Αυτόν τον πλούτο δεν μπορούμε να τον καταργήσουμε, ούτε να τον προσαρμόσουμε συλλήβδην στα μορφολογικά πρότυπα της «νέας» ελληνικής, γιατί αποτελεί πλέον μια δεύτερή της φύση. Κοντολογίς, δεν μπορούμε πια, κατά το πρότυπο του νεοελληνικού «ζητάω» να λέμε και να γράφουμε «παραιτάται», «απαιτάται», αλλά οφείλουμε να συμμορφωθούμε προς τις απαιτήσεις της λόγιας / αρχαίας γλωσσικής παράδοσης μαθαίνοντας επί τέλους αυτό που δεν ξέρουμε.
Γι᾿ αυτό η διδασκαλία της αρχαίας, μεσαιωνικής και νεώτερης, καθαρεύουσας και δημοτικής, γραμματικής και γραμματειακής μας παράδοσης αποτελεί όρο εκ των ων ουκ άνευ για την γλωσσική / πολιτισμική μας ύπαρξη και δημιουργία. Βλέπουμε εν τούτοις ότι η παράδοση αυτή πλήττεται, και παλαιότερα, και στις μέρες μας από τους θιασώτες ενός στενά χρησιμοθηρικού πνεύματος που το πρωθυπουργικό «Αυτό σας μάρανε!» εκφράζει παραστατικώτατα. Αυτό λοιπόν μας μάρανε πουκαταργήθηκε ο θουκυδίδειος «Επιτάφιος»· αυτό μας μάρανε που επιχειρήθηκε ο οβελισμός της «Αντιγόνης»· και βέβαια – και κυριώτατα – αυτό μας μάρανε που η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής υπονομεύεται καίρια, αφού το μάθημα δεν εξετάζεται, οδεύοντας, κατά το πάγιο έθος της ανερμάτιστης νεοελληνικής κοινωνίας, στα αζήτητα.
Ας μη γελιώμαστε, όμως. Όταν θα έχουν δημιουργηθή τεράστιες στρατιές παιδιών αμόρφωτων και ανάγωγων, αποξενωμένων εντελώς από τις αξίες της ανθρωπιστικής παιδείας και της ελληνικής γλώσσας, τότε και η διδασκαλία της «Αντιγόνης» ή του «Επιταφίου» θα μεταβληθή σε μια αξιοθρήνητη καρικατούρα –τα πρώτα σημάδια είναι ήδη εμφανή-, οπότε η κατάργησή της θα φαντάζη ως πράξη αυτονόητου ρεαλισμού.
Αυτό το εύλογο συμπέρασμα προκύπτει από την διαπίστωση ότι το πνεύμα του «αυτό σας μάρανε», η ευθεία επίθεση κατά της γλωσσικής / πολιτισμικής μας διαχρονίας είναι διάχυτο σε όλα τα επίπεδα της ελληνικής κοινωνίας, και βέβαια στους κύκλους όσων διαχειρίζονται τις τύχες της παιδείας μας, πολλών φιλολόγων / γλωσσολόγων συμπεριλαμβανομένων. Μια ματιά στα λεγόμενα του πατέρα της δομικής γλωσσολογίας, του Φ. ντε Σωσσύρ, που οι εγχώριοι αναμασητές της ξένης σοφίας τον έχουν για Βαγγέλιο, δείχνει ποιο είναι το «θεωρητικό» υπόβαθρο απ᾿ το οποίο πηγάζει η αμιγώς «συγχρονική» αντίληψη στην γλώσσα, αυτό το ισοπεδωτικό «μίσος για το παρελθόν» και η αποθέωση του γλωσσικού «παρόντος»:
«Γι᾿ αυτό ο γλωσσολόγος, που θέλει να αντιληφθεί την κατάσταση αυτή, οφείλει να εξαλείψει εντελώς καθετί που την παρήγαγε και ν᾿ αγνοήσει τη διαχρονία. Δε μπορεί να μπεί μέσα στη συνείδηση των ομιλούντων παρά μόνο καταργώντας το παρελθόν. Η παρέμβαση της ιστορίας δε μπορεί παρά να κάνει ψεύτικη την κρίση του. Θα ήταν ανόητο να σχεδιάσουμε ένα πανόραμα των Άλπεων παίρνοντάς το ταυτόχρονα από πολλές κορυφές του συγκροτήματος του Jura• ένα πανόραμα πρέπει να παρθεί από ένα μόνο σημείο…» (Φ. ντε Σωσσύρ, Μαθήματα Γενικής Γλωσσολογίας, σ. 117, βλ. και Χ. Δάλκου, Τα ιδεολογήματα της νέας γλωσσολογίας, σ. 16 κ.ε.).
Θα ᾿λεγε κανείς πως η κατάργηση του γλωσσικού παρελθόντος, από την παιδεία μιάς χώρας που το μεγαλύτερο συγκριτικό της πλεονέκτημα είναι το αχανές γλωσσικό της παρελθόν, αποτελεί ένα είδος απίστευτης και βλακώδους πνευματικής / πολιτισμικής αυτοκτονίας. Δεν πρόκειται όμως για βλακεία, πολύ περισσότερο για αυτοκτονία, διότι οι άνθρωποι αυτοί, είτε το ξέρουν είτε δεν το ξέρουν, νοιάζονται να ανταποκριθούν στις ανάγκες και τις απαιτήσεις όχι της ελληνικής κοινωνίας και πραγματικότητας, αλλά αυτές του παγκοσμιοποιούμενου χρηματιστικού κεφαλαίου, που στην εποχή μας έχει αμερικανικό πρόσημο.
Έτσι εξηγείται η πρεμούρα τους να εισαγάγουν την διδασκαλία της αγγλικής ήδη από την β΄ δημοτικού. Πού πήγαν εκείνοι οι υποκριτικοί φόβοι ότι δήθεν «θα υπάρξη γλωσσική σύγχυση στα παιδιά, αν διδάσκονταν τα αρχαία»,και μάλιστα όχι στο δημοτικό αλλά στό γυμνάσιο; Αν πης και για την πρεμούρα τους να μην διορθώνωνται τα λάθη, και να μην υπάρχη οποιαδήποτε γλωσσική «ρύθμιση», πως ονομάζεται η πρωτοβουλία κάποιων «αγνώστων» -αχ! αυτοί οι άγνωστοι!- να μετονομάσουν την α΄ εθνική κατηγορία σε Super League και την β΄ εθνική κατηγορία σε Football League; Δεν είναι αυτή η παρέμβαση εξόχως «ρυθμιστική»; Ή μήπως το γεγονός ότι η «ρύθμιση» είναι αφανής ή λαθραία την νομιμοποιεί; Τα κέντρα φιλοξενίας γιατί ονομάζονται hotspots; Θα μου πήτε το επέβαλε η τηλεόραση. Και από πότε ένα ολιγάριθμο επιτελείο εξωνημένων δικαιούται να επιβάλλη «ρυθμίσεις», και δεν δικαιούται ο εκπρόσωπος του ελληνικού λαού που (θα ᾿πρεπε να) είναι το Υπουργείο Παιδείας;
Και τι να πη κανείς για τους (αμερικανο) antifaσίστες που πότε μας συνιστούν don᾿t call me Greek (σιγά μη σας απονείμουμε τον τιμητικό τίτλο, ρετάλια της αμερικανοκρατίας!) και πότε μας συμβουλεύουν antifaτικώτατα: support your local (φαίνεται στα «λόκαλ» δεν συμπεριλαμβάνεται και η γλώσσα των αφελών ιθαγενών!). Πρέπει λοιπόν να συνειδητοποιήσουμε ότι οι ποικίλοι εγκάθετοι ή απλώς χρήσιμοι ηλίθιοι του παγκοσμιοποιούμενου καπιταλισμού μας έπιασαν αμερικανάκια (ελληνιστί «κώτσους») και μας ωθούν να εγκαταλείψουμε τα πολιτισμικά μας τιμαλφή στα αζήτητα, να καταργήσουμε με μια μονοκοντυλιά το «παρελθόν».
Όμως, σήμερα, που τείνει να αποδειχθή περίτρανα ότι η «συγχρονία» αλληλοδιαπλέκεται αξεδιάλυτα με την «διαχρονία», και ότι η «νεο»ελληνική συντηρεί ζωηρότατες μνήμες όχι μόνο της αρχαίας ελληνικής αλλά και της λεγομένης «προελληνικής» (ήτοι της προ του 2.000 π.Χ. ομιλουμένης σ᾿ αυτόν τον τόπο πρωτοελληνικής γλώσσας), η αντιμετώπιση του μέγιστου πολιτισμικού μας αγαθού, της γλώσσας μας, πρέπει να αλλάξη άρδην. Δεν πρόκειται μόνο για τις αμμουδιές του Ομήρου αλλά και γι᾿ αυτές της πρωτοελληνικής «θάλασσας»· δεν πρόκειται μόνο για τις κορυφές των ομηρικών «ορέων» αλλά και για τις κορφές των πρωτοελληνικών «βουνών».
Την αντιπαραβολική διερεύνηση «νέας» και αρχαίας, αρχαιοελληνικής και πρωτοελληνικής γλωσσικής παράδοσης, μόνο εμείς μπορούμε να διεκπεραιώσουμε εις βάθος, συνεισφέροντας καίρια και ουσιαστικά στον πανανθρώπινο πολιτισμό, αρκεί να προσεγγίσουμε και να γνωρίσουμε εις βάθος και τις δύο μορφές της γλώσσας μας, υπερβαίνοντας πνευματοκτόνα συμπλέγματα και μικρόνοες «προοδευτισμούς». Υπ᾿ αυτήν την έννοια, στην επιτιμητική της έγνοιας μας για την γλώσσα αποστροφή «Αυτό σας μάρανε!» ήλθε καιρός να απαντήσουμε: Ναί, αυτό μας μάρανε, και μας μαραίνει, αυτό που πιο πολύ θα μας κάνη και ν᾿ ανθίσουμε!
Χρίστος Δάλκος,
φιλόλογος
