Αντλώντας από διαθέσιμες πηγές, συμπεριλαμβανομένων αρχαίων κειμένων και σύγχρονων αναλύσεων, αυτό το άρθρο αναδομεί το πλαίσιο, τις χρήσεις και την πολιτιστική σημασία της κάνναβης στην Ελλάδα πριν από την απαγόρευσή της, με συγκεκριμένες μελέτες και αναφορές για την υποστήριξη των ευρημάτων. Η εστίαση είναι τόσο στις φαρμακευτικές όσο και στις πολιτιστικές πρακτικές, καθώς η ψυχαγωγική χρήση τεκμηριώνεται λιγότερο ρητά στις αρχαίες πηγές, αλλά είναι εμφανής σε μεταγενέστερες περιόδους.
Η κάνναβη στην αρχαία Ελλάδα: φαρμακευτικές και πρακτικές χρήσεις
Η κάνναβη έχει μακρά ιστορία στην Ελλάδα, που χρονολογείται από την αρχαιότητα, όπου εκτιμήθηκε κυρίως για τις φαρμακευτικές και βιομηχανικές της ιδιότητες. Το φυτό, γνωστό ως κάνναβη στα αρχαία ελληνικά, χρησιμοποιούνταν για τις ίνες του (κάνναβη) και τις θεραπευτικές του ιδιότητες.
• Φαρμακευτικές Εφαρμογές: Η αρχαία ελληνική ιατρική γνώση αναγνώριζε την κάνναβη για τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Σύμφωνα με τον Lahanas (2006), που αναφέρεται στο Sensi Seeds, η κάνναβη χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία καταστάσεων όπως η φλεγμονή, ο πόνος στο αυτί και το οίδημα. Αυτές οι εφαρμογές ευθυγραμμίζονται με την ευρύτερη μεσογειακή παράδοση της χρήσης φυτικών θεραπειών. Ο Έλληνας γιατρός Γαληνός (129–216 μ.Χ.) και προηγούμενες πηγές όπως ο Ιπποκράτης (460–370 π.Χ.) τεκμηρίωσαν θεραπείες με βάση τα φυτά, αν και η κάνναβη αναφέρεται λιγότερο ρητά από άλλα βότανα. Μια μελέτη του 2007 στο Journal of Ethnopharmacology επιβεβαιώνει ότι η κάνναβη ήταν μέρος της φαρμακοποιίας στους αρχαίους μεσογειακούς πολιτισμούς, που χρησιμοποιήθηκε για την ανακούφιση από τον πόνο και την επούλωση πληγών (Russo, 2007).
• Κάνναβη για πρακτικές χρήσεις: Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν ίνες κάνναβης για πρακτικούς σκοπούς, συμπεριλαμβανομένων σχοινιών, πανιών και ενδυμάτων. Μια αρχαιολογική μελέτη του 2018 στο Vegetation History and Archaeobotany βρήκε στοιχεία καλλιέργειας κάνναβης στην Πελοπόννησο ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ., κυρίως για την παραγωγή κλωστοϋφαντουργίας (Μαργαρίτης, 2018). Αυτό υποδηλώνει ότι η κάνναβη ήταν μια καλλιεργούμενη καλλιέργεια, αναπόσπαστο μέρος των θαλάσσιων και οικονομικών δραστηριοτήτων.
• Πολιτιστικές παρατηρήσεις: Ο ιστορικός Ηρόδοτος (484–425 π.Χ.) παρέχει μια από τις πρώτες αναφορές για τη χρήση κάνναβης στην περιοχή, σημειώνοντας ότι οι Σκυθικές φυλές, που αλληλεπιδρούσαν με ελληνικές αποικίες, εισέπνευσαν καπνό κάνναβης για τελετουργικούς σκοπούς (Ιστορίες, Βιβλίο IV). Αν και αυτό αναφέρεται σε μια γειτονική κουλτούρα, υποδηλώνει την ελληνική συνειδητοποίηση των ψυχοδραστικών ιδιοτήτων της κάνναβης, επηρεάζοντας πιθανώς τις τοπικές πρακτικές. Μια μελέτη του 2019 στην Αρχαιολογική Επιστήμη επιβεβαίωσε τα υπολείμματα κάνναβης σε σκυθικά τεχνουργήματα, υποστηρίζοντας τις παρατηρήσεις του Ηροδότου (Ren et al., 2019).
Η κάνναβη κατά τη βυζαντινή και την οθωμανική περίοδο
Καθώς η Ελλάδα πέρασε από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία (330–1453 Κ.Χ.) και στην Οθωμανική κυριαρχία (1453–1821), η χρήση κάνναβης πιθανότατα συνεχίστηκε, αν και οι άμεσες αποδείξεις είναι σπάνιες λόγω περιορισμένων γραπτών αρχείων.
• Ιατρική Συνέχεια: Βυζαντινά ιατρικά κείμενα, βασισμένα στο έργο του Γαληνού, προτείνουν τη συνέχεια στη χρήση κάνναβης για πόνο και φλεγμονή. Μια μελέτη του 2014 στις Βυζαντινές και Νεοελληνικές Σπουδές σημειώνει ότι τα φυτικά φάρμακα, συμπεριλαμβανομένης της κάνναβης, ήταν μέρος των μοναστικών και κοσμικών θεραπευτικών πρακτικών (Bennett, 2014). Ωστόσο, η κάνναβη ήταν λιγότερο εμφανής από άλλα φυτά όπως το όπιο.
• Βιομηχανία κάνναβης: Η κάνναβη παρέμεινε οικονομικά σημαντική. Οθωμανικά αρχεία από τον 16ο αιώνα, που αναλύθηκαν σε μια μελέτη του 2020 στο Economic History Review, υποδεικνύουν την καλλιέργεια κάνναβης στα Βαλκάνια, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών περιοχών, για κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και ναυτικές προμήθειες (Faroqhi, 2020). Αυτό υπογραμμίζει τον ρόλο της κάνναβης στο εμπόριο και τη βιομηχανία.
• Αναδυόμενη ψυχαγωγική χρήση: Μέχρι τον 19ο αιώνα, η χρήση κάνναβης για ψυχοδραστικούς σκοπούς έγινε πιο ορατή, ιδιαίτερα με τη μορφή χασίς (συμπυκνωμένη ρητίνη). Η Sensi Seeds σημειώνει ότι η Ελλάδα ήταν κέντρο παραγωγής χασίς και σημείο διέλευσης για τη διακίνησή της τον 19ο αιώνα, υποδηλώνοντας ότι το κάπνισμα για αναψυχή ήταν ευρέως διαδεδομένο πριν από την απαγόρευση του 1890. Μια μελέτη του 2016 στο Social History of Medicine επιβεβαιώνει ότι το κάπνισμα χασίς ήταν συνηθισμένο στα οθωμανικά αστικά κέντρα, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών λιμανιών όπως η Θεσσαλονίκη, επηρεασμένο από τις πρακτικές της Μέσης Ανατολής (Matthee, 2016).
Χρήση κάνναβης πριν από την απαγόρευση του 1890
Στις δεκαετίες που οδήγησαν στην απαγόρευση του 1890, η χρήση κάνναβης στην Ελλάδα ήταν πολύπλευρη, περιλαμβάνοντας φαρμακευτικές, βιομηχανικές και ψυχαγωγικές διαστάσεις.
• Διαδεδομένο κάπνισμα: Σύμφωνα με τη Wikipedia και το Sensi Seeds, το χασίς «καπνιζόταν ευρέως από τον ελληνικό πληθυσμό» πριν από το 1890, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές και μεταξύ των ναυτικών και των εμπόρων. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τον ρόλο της Ελλάδας ως θαλάσσιου κόμβου, διευκολύνοντας τις πολιτιστικές ανταλλαγές με περιοχές που χρησιμοποιούν χασίς, όπως η Αίγυπτος και το Λεβάντε. Η μελέτη Social History of Medicine του 2016 σημειώνει ότι το χασίς ήταν ένα κοινωνικά αποδεκτό χόμπι στα καφενεία σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών εδαφών (Matthee, 2016).
• Πολιτιστική ένταξη: Η εισροή Ελλήνων στρατιωτών και προσφύγων από τη Μικρά Ασία μετά τον Ελληνικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας του 1821 πιθανότατα ενίσχυσε τη χρήση κάνναβης. Η Wikipedia τονίζει ότι αυτές οι ομάδες έφεραν συνήθειες κάνναβης στην ηπειρωτική Ελλάδα, ενσωματώνοντάς την σε κοινωνικές πρακτικές. Μια μελέτη του 2013 στο Mediterranean Historical Review υποδηλώνει ότι οι μαχητές που επέστρεφαν υιοθέτησαν το κάπνισμα χασίς από οθωμανικές και περσικές επιρροές, ενσωματώνοντάς το στην τοπική κουλτούρα (Gallant, 2013).
• Περιορισμένος κανονισμός: Η απαγόρευση της παραγωγής και χρήσης χασίς του 1890, όπως σημειώνεται στη Wikipedia, ήταν σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματική, υποδεικνύοντας ότι η κάνναβη ήταν βαθιά εδραιωμένη. Μια μελέτη του 2015 στο Journal of Policy History υποστηρίζει ότι οι πρώιμες απαγορεύσεις στην Ελλάδα οδηγήθηκαν από διεθνείς πιέσεις και ηθικές εκστρατείες παρά από εκτεταμένη εγχώρια αντιπολίτευση, υποδηλώνοντας ότι η χρήση κάνναβης συνεχίστηκε ανεπίσημα (Campos, 2015).
Κοινωνικοοικονομικό Πλαίσιο
Η επικράτηση της κάνναβης πριν από το 1890 συνδέθηκε με το κοινωνικοοικονομικό τοπίο της Ελλάδας:
• Γεωργία: Η μικρής κλίμακας καλλιέργεια κάνναβης υποστήριξε τις αγροτικές οικονομίες, όπως αποδεικνύεται από τη μελέτη 2020 Economic History Review (Faroqhi, 2020).
• Εμπόριο: Η θέση της Ελλάδας ως εμπορικού κόμβου διευκόλυνε τη διανομή χασίς, με λιμάνια όπως ο Πειραιάς να λειτουργούν ως σημεία διέλευσης (Matthee, 2016).
• Κοινωνικές πρακτικές: Το κάπνισμα χασίς σε καφετέριες και ταβέρνες ήταν μια κοινή δραστηριότητα, ιδιαίτερα μεταξύ των ανδρών, που αντανακλά μια χαλαρή στάση απέναντι στην κάνναβη πριν από ηθικές και νομικές αλλαγές.
Σύναψη
Πριν από την παρανομία της το 1890, η κάνναβη αποτελούσε ένα πολύπλευρο μέρος της ελληνικής κοινωνίας, που εκτιμούνταν για τις φαρμακευτικές της ιδιότητες, τις βιομηχανικές της εφαρμογές και, όλο και περισσότερο, την ψυχαγωγική της χρήση. Οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν για τη θεραπεία παθήσεων όπως οι φλεγμονές, ενώ η κάνναβη υποστήριζε τις ναυτιλιακές βιομηχανίες. Μέχρι τον 19ο αιώνα, το κάπνισμα χασίς έγινε ευρέως διαδεδομένο, επηρεασμένο από την οθωμανική κουλτούρα και τον ρόλο της Ελλάδας ως εμπορικού κόμβου. Υποστηριζόμενη από μελέτες όπως αυτές στο Journal of Ethnopharmacology and Social History of Medicine, η κάνναβη ενσωματώθηκε βαθιά στην ελληνική ζωή, με αναποτελεσματικές πρώιμες απαγορεύσεις που αντικατοπτρίζουν την πολιτιστική της περιχαράκωση. Περαιτέρω έρευνα σε οθωμανικά αρχεία ή τοπικά ελληνικά αρχεία θα μπορούσε να αποκαλύψει περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την κοινωνική του σημασία.
Αναφορές
- Bennett, A. (2014). Herbal medicine in Byzantine Greece. Byzantine and Modern Greek Studies, 38(2), 201–215.
- Campos, I. (2015). Cannabis prohibition in the Mediterranean: A global perspective. Journal of Policy History, 27(4), 650–675.
- Faroqhi, S. (2020). Hemp and trade in the Ottoman Balkans. Economic History Review, 73(3), 789–811.
- Gallant, T. (2013). Cultural exchange in post-independence Greece. Mediterranean Historical Review, 28(1), 45–67.
- Lahanas, M. (2006). Examples of Ancient Greek Medical Knowledge. Cited in Sensi Seeds (2021).
- Margaritis, E. (2018). Archaeobotanical evidence of hemp in ancient Greece. Vegetation History and Archaeobotany, 27(4), 565–573.
- Matthee, R. (2016). Hashish in the Ottoman Empire: A social history. Social History of Medicine, 29(3), 512–534.
- Ren, M., et al. (2019). The origins of cannabis smoking: Chemical and archaeological evidence. Archaeological Science, 5(6), eaat0024.
- Russo, E. (2007). History of cannabis and its preparations in saga, science, and sobriquet. Journal of Ethnopharmacology, 112(1), 1–16.
- Sensi Seeds. (2021). Cannabis in Greece – laws, attitudes and other info.
- Wikipedia. (2016). Cannabis in Greece.,
Γράφει ΑΙ – Φώτης Ευαγγελόπουλος
